Napisane przez Aleksandra Bednarek
SDE, czyli System Dozoru Elektronicznego funkcjonujący na gruncie przepisów kodeksu karnego wykonawczego (k.k.w.) otwiera możliwość ubiegania się przez skazanych na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, o zgodę na odbycie orzeczonej kary w warunkach wolnościowych, poza zakładem karnym.
Z tego względu jest to instytucja bardzo atrakcyjna dla skazanych, pozwala bowiem uniknąć izolacji penitencjarnej, jak i pozostałych dotkliwych konsekwencji z nią związanych, np. utrata kontaktów z rodziną, utrata pracy, zarobków. Ponadto z jej dobrodziejstwa można skorzystać zarówno przed osadzeniem, jak i już w trakcie odbywania kary w zakładzie karnym.
W celu wszczęcia postępowania w przedmiocie zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego należy wystąpić z umotywowanym wnioskiem do właściwego sądu penitencjarnego, a konkretnie do wydziału penitencjarnego sądu okręgowego,
w którego okręgu przebywa skazany. Należy jednak pamiętać, że ustawodawca wprowadził wyraźne przesłanki warunkujące możliwość skorzystania z omawianej instytucji, których katalog zawiera art. 43 la k.k.w. Co istotne, wymienione tam warunki muszą zachodzić łącznie, bowiem brak któregokolwiek z nich doprowadzi do nieuwzględnienia wniosku przez sąd.
Zatem, aby ubiegać się o zgodę na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego muszą zachodzić w sprawie skazanego wszystkie poniższe przesłanki:
- wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku – należy przy tym podkreślić, że wskazana granica jednego roku dotyczy kary w wymiarze w jakim została orzeczona w wyroku, a nie np. okresu pozostałego do odbycia kary już wykonywanej,
- nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 kodeksu karnego – skazanie sprawcy w warunkach recydywy wielokrotnej wyklucza możliwość skorzystania przez niego z omawianej instytucji,
- jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary – na gruncie przepisów k.k.w. cele kary pozbawienia wolności określone zostały przez art. 67 § 1 k.k.w., zgodnie z którego treścią wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa. W ten sposób na pierwszy plan wysuwa się oddziaływanie o charakterze indywidualnoprewencyjnym tj. skierowane na skazanego, polegające na jego „wychowaniu” oraz zapobieganiu konfliktom z prawem w przyszłości. Omawiana przesłanka ma charakter ocenny, dlatego w uzasadnieniu wniosku dobrze powołać się na wszelkie okoliczności uprawdopodabniające, iż osiągnięcie wskazanych celów w stosunku do skazanego możliwe jest pomimo odstąpienia od jego izolacji.
- skazany posiada określone miejsce stałego pobytu – pod tym adresem będzie zamontowany nadajnik kontrolujący wywiązywanie się przez skazanego z warunków dozoru,
- osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły na to zgodę – w przypadku gdy skazany zamieszkuje wspólnie z inną osobą lub osobami pełnoletnimi, warunkiem rozpoczęcia dozoru jest uprzednia pisemna zgoda tych osób, którą należy załączyć do wniosku. Wymóg ten nie ma jednak charakteru bezwzględnego. Dopuszcza się bowiem sytuację, w której pomimo braku zgody niektórych domowników sąd może zezwolić na odbycie kary w warunkach dozoru elektronicznego, ale tylko jeśli jej wykonanie nie wiąże się w sposób oczywisty z nadmiernymi trudnościami dla osoby, która tej zgody nie wyraziła i narusza jej prywatność jedynie w nieznacznym stopniu,
- względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym – ta przesłanka dotyczy skazanych, którzy nie rozpoczęli jeszcze wykonywania kary w zakładzie karnym. Pojęcia w niej wprowadzone mają jednak charakter nieostry i wymagają doprecyzowania. Z tego też względu mogą okazać się za najbardziej kłopotliwe do uzasadnienia we wniosku. Pod pojęciem względów bezpieczeństwa należy rozumieć przede wszyskim zapewnienie pokrzywdzonemu przestępstwem ochrony przed skazanym. Jednak, z drugiej strony względy bezpieczeństwa mają również służyc skazanemu, chroniąc go przed zagrożeniem skierowanym w związku z czynem, który popełnił. Z kolei, jak powszechnie przyjmuje się „demoralizacja uzewnętrznia się w różnorodnych negatywnych zachowaniach naruszających przyjęte normy prawne i społeczne” (Postulski K. w Kodeks karny wykonawczy. Komentarz., WKP 2017). W związku z tym, uzasadnienie wniosku powinno zawierać informacje poświadczające prawidłowe funkcjonowanie przez skazanego w społeczeństwie, wskazujące na brak zagrożenia z jego strony. Pojęcie szczególnych okoliczności jest jeszcze szersze niż omówione powyżej, obejmuje bowiem wszelkie okoliczności charakteryzujące osobowość skazanego, pozwalające wnioskować o jego przyszłym zachowaniu na wolności.
- skazanemu, który rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego pozostałej części kary, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego – ocena przez sąd dotychczasowej postawy i zachowania skazanego opierać się będzie główie na opinii zakładu karnego dotyczącej sprawowania skazanego w warunkach izolacji penitencjarnej. Na tej podstawie sąd wnioskować będzie czy pomimo wyrażenia zgody na odbywanie pozostałej kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, skazany przestrzegać będzie porządku prawnego.