Napisane przez Filip Curyło
W pierwszej części poradnika opisywaliśmy kwestie nakazu przeszukania, tego kto może w nim uczestniczyć oraz pory dnia, w której czynność ta może zostać przeprowadzona. W tej części, zajmiemy się jeszcze ważniejszym zagadnienim: jak należy się w trakcie przeszukania zachować, aby optymalnie zadbać o swoje interesy.
1. Jakie są konsekwencje braku współpracy z policjantami?
Brak współpracy lub bierny opór w czasie przeszukania nie powoduje żadnych prawnych konsekwencji. Przeszukanie rozpoczyna się od żądania dobrowolnego wydania rzeczy i wprawdzie istnieje obowiązek ich oddania policjantom, ale jego niewykonanie nie powoduje żadnych negatywnych skutków dla osoby, u której następuje przeszukanie. Nie ma także obowiązku otwierania policjantom drzwi czy ułatwiania im pracy. Podkreślam: nie powoduje to odpowiedzialności w sferze prawa, ale nie znaczy to, że wszelki brak współpracy jest zachowaniem rozsądnym. Należy bowiem pamiętać, że w takiej sytuacji policjanci będą uprawnieni do wejścia do mieszkania siłą i nikt Państwu nie wynagrodzi strat z tytuły zniszczeń, dokonanych w celu przeprowadzenia przeszukania. Nie oznacza to oczywiście prawa do demolowania Państwa mieszkania, chodzi wyłącznie o prawo do uszkodzenia rzeczy „przy okazji” przeszukania, w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia czynności, jeśli domownik odmawia współpracy. W konsekwencji, wprawdzie prawne ryzyko braku współpracy nie istnieje, to jednak doradzamy współpracę przynajmniej w podstawowym zakresie, po to aby zmniejszyć straty własne.
2. Jakie są konsekwencje czynnego oporu wobec przeszukujących policjantów?
Wiele zależy od formy oporu, ale wchodzenie z policjantami w jakąkolwiek fizyczną konfrontację może spowodować postawienie zarzutu naruszenia nietykalności cielesnej funkcjonariusza, czego finalnym skutkiem może być grzywna, ograniczenie wolności (najczęściej w formie prac społecznych), lub nawet pozbawienie wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 3 lat. Stawiania funkcjonariuszom czynnego, fizycznego oporu, nie usprawiedliwia nawet niewłaściwe zachowanie policjantów – jego skutkiem może być wprawdzie nadzwyczajne złagodzenie kary lub nawet odstąpienie od jej wykonania, ale nie wyłącza to odpowiedzialności. W związku z powyższym, nie trzeba chyba tłumaczyć dlaczego ta forma oporu nie jest zachowaniem rozsądnym.
3. Co należy zgłosić do protokołu przeszukania?
Z przeszukania policjant spisuje protokół i jako uczestnik tej czynności, złożycie Państwo pod tym dokumentem swój podpis. Jeśli podstawą przeszukania był tylko policyjny nakaz lub okazanie legitymacji służbowej, należy koniecznie zarządać doręczenia Państwu postanowienia sądu lub prokuratora, dotyczącego zatwierdzenia przeszukania. Ponadto, jeśli macie Państwo uwagi do przebiegu przeszukania, na przykład:
- nie zostaliście Państwo pouczeni o swoich prawach,
- niepotrzebnie zniszczono lub uszkodzono jakieś przedmioty,
- nie pozwolono Państwu obserwować zachowania policjantów w trakcie choćby części przeszukania,
- nie pozwolono na obecność w czasie przeszukania wskazanej przez Państwa osoby trzeciej,
- zabrano rzeczy należące do osób trzecich,
- zabrano rzeczy które nie były objęte postanowieniem sądu lub prokuratora,
- w przeszukaniu brały udział inne osoby niż wskazane w protokole (to częsty przypadek: w mieszkaniu było kilku policjantów i kilku domowników, a z nieznanych powodów protokół zawiera tylko nazwiska jednego policjanta i właściciela mieszkania),
- czas przeszukania był inny niż wskazany w protokole,
to należy koniecznie, przed podpisem, zawrzeć te uwagi w postaci zarzutów złożonych do protokołu. Proszę powiedzieć, że żądacie Państwo wpisania do protokołu konkretnych uwag dotyczących przebiegu czynności i podpisać dopiero taki protokół, który odzwierciedla zarówno przebieg czynności, jak i Państwa uwagi.
4. Jakie rzeczy policjanci mogą zabrać z mieszkania?
Wszystko co może być dowodem w sprawie, w której przeprowadza się przeszukanie lub „podlega zajęciu w postępowaniu karnym”. Ten drugi termin dotyczy kwestii nieco skomplikowanej, ale upraszczając, chodzi o rzeczy, które mają związek z przestępstwem lub przestępcą i ich wartość może zabezpieczać grzywnę lub roszczenia odszkodowawcze, które mogą być orzeczone wobec sprawcy. W pojęciu „rzeczy” mieszczą się także pieniądze, zatem one również mogą zostać zabrane.
5. Czy można przeciwdziałać zabraniu przez policjantów rzeczy?
To zagadnienie jest skomplikowane. Można zmniejszyć prawdopodobieństwo zabrania rzeczy, a jednocześnie – w razie ich zabrania – zwiększyć prawdopodobieństwo ich odzyskania. Jeśli rzeczy, które policjanci zamierzają zabrać pochodzą z legalnego źródła lub nie należą do osoby podejrzanej o przestępstwo, uczestnik czynności może żądać wpisania do protokołu jego oświadczenia, które wyjaśnia pochodzenie rzeczy i wskazuje ich właściciela. Dla przykładu, policjanci mogą chcieć zabrać z domu pieniądze, przypuszczając że należą one do jednego z domowników, podejrzewanego o dokonanie kradzieży. Niezależnie od tego czy podejrzenia te są zasadne, można bronić się przed zabraniem pieniędzy, przez twierdzenie, że pieniądze te pochodzą np. z wynagrodzenia za pracę innych niż podejrzany osób. Należy podkreślić, że policjanci nie są związani takim oświadczeniem i mogą rzecz zabrać pomimo jego złożenia. Złożenie oświadczenia pomoże jednak w późniejszym odzyskaniu rzeczy.
Ważna uwaga: złożenie takiego oświadczenia jest pomocne, ale jego brak nie przekreśla możliwości odzyskania rzeczy.
O tym jak można odzyskać zabrane przedmioty, przeczytacie Państwo w trzeciej części poradnika dotyczącego przeszukania.