Napisane przez Filip Curyło
Przeszukanie domu lub mieszkania jest zdarzeniem stresującym, wiążącym się z ingerencją w prywatność, a często także ze wstydem przed rodziną lub sąsiadami. Łatwo w takiej sytuacji zapomnieć o swoich prawach, zwłaszcza, że informacje których udzielają przeszukujący policjanci, mają chatrakter rutynowy i nie są wystarczające do podjęcia rozsądnych decyzji.
Zdajemy sobie sprawę, że nie każdy korzysta z pomocy adwokata, który może rozwiać wątpliwości i pomóc w obronieniu się przed nadużyciami i w szybkim odzyskaniu rzeczy, zabranych z mieszkania w sposób niesłuszny. Niniejszy tekst ma przekazać podstawowe informacje na temat praw i obowiązków związanych z przeszukaniem. Poradnik ten jest przeznaczony zwłaszcza dla osób, które nie mają wykształcenia prawniczego i pilnie potrzebują informacji o przeszukaniu.
Zaczniemy od kwestii podstawowych praw i obowiązków oraz kilku rad dotyczących zachowania w trakcie przeszukania.
1. Czy policja może przeszukać mieszkanie lub dom w nocy?
Może, ale tylko w wyjątkowych wypadkach. Przeszukanie mieszkania lub domu (a dokładnie „zamieszkałego pomieszczenia”) może nastąpić w godzinach od 6 do 22, przy czym przeszukanie zaczęte w tych godzinach, może być kontynuowane w nocy, czyli także po 22. Wyjątkowo, przeszukanie może się rozpocząć także poza tymi godzinami, ale musi to być „wypadek niecierpiący zwłoki”. Wypadkiem niecierpiącym zwłoki jest na przykład sytuacja, gdy zachodzi niebezpieczeństwo ukrycia szukanej przez policję rzeczy albo zwłoka grozić może zniekształceniem lub utratą poszukiwanego dowodu (np. narzędzie zbrodni może zostać ukryte bądź zniszczone, odzież zawierająca ślady może zostać wyprana itd.).
2. Czy policja może przeszukać mieszkanie nie mając nakazu przeszukania?
Może, ale tylko w wyjątkowych wypadkach. Co do zasady, przeszukanie powinno nastąpić na podstawie postanowienia sądu lub prokuratora. Postanowienie to policjanci powinni mieć przy sobie i umożliwić zapoznanie się z nim osobie, u której ma nastąpić przeszukanie. W „wypadkach niecierpiących zwłoki” (powyżej tłumaczymy co znaczy to pojęcie), przeszukanie może nastąpić na podstawie nakazu kierownika jednostki policji, z której jest przeszukujący policjant lub tylko jego legitymacji służbowej. W takich wyjątkowych sytuacjach, prokurator lub sąd będzie musiał postanowić o zatwierdzeniu lub odmowie zatwierdzenia przeszukania już po jego zakończeniu. W razie przeszukania na podstawie nakazu lub legitymacji służbowej, należy koniecznie żądać doręczenia postanowienia o zatwierdzeniu przeszukania – macie Państwo takie prawo i trzeba z niego korzystać.
3. Czy osobie, której mieszkanie jest przeszukiwane, można odmówić obecności w czasie przeszukania?
Nie można. Przez cały czas trwania przeszukania, osoba u której jest ono przeprowadzane, może być w mieszkaniu i funkcjonariuszom „patrzeć na ręce”. Dbałość o własny interes nakazuje skorzystać z tego prawa, pamiętając że przepisy nie przewidują możliwości „wyproszenia” gospodarza lokalu dla komfortu pracy policjantów.
4. Czy właściciel mieszkania może żądać obecności innych osób w czasie przeszukania?
Tak i należy z tego prawa skorzystać. Nie tylko właściciel, ale osoba, którą kodeks postępowania karnego określa jako „gospodarza lokalu”, ma prawo żądać, aby przy przeszukaniu była obecna także inna osoba, przez niego wskazana. Policjanci nie mogą temu żądaniu odmówić, chyba że obecność takiej osoby w istotny sposób utrudni przeszukanie. Zapewniając sobie obecność osoby trzeciej „dmuchamy na zimne”, bowiem zwiększamy prawdopodobieństwo, że uda nam się udowodnić ewentualne nieprawidłowości w zachowaniu funkcjonariuszy.
W tekście Przeszukanie domu lub mieszkania cz. II: jak zadbać o swoje prawa przeczytacie Państwo o tym jak należy się zachować wobec policjantów, aby w sposób optymalny zadbać o swoje interesy.