Napisane przez Filip Curyło
Opisywaliśmy już wcześniej kwestie nakazu przeszukania i uczestników tej czynności, a także radziliśmy jak należy zachować się w czasie trwania przeszukania. Teraz zajmiemy się jedną z najważniejszych kwestii, czyli tym jak odzyskać zabrane przez policjantów przedmioty. Trzeba pamiętać, że szybkie odzyskanie rzeczy nie jest zadaniem łatwym i w naszej szczerej opinii, rozsądnie jest skorzystać w tym zakresie z usług adwokata. Jeśli jednak zdecydujecie się na działanie samodzielne, poniższe uwagi mogą okazać się pomocne.
- Jeżeli policjanci przeprowadzili przeszukanie i zabrali rzeczy bez postanowienia prokuratora lub sądu, należy zawsze żądać doręczenia postanowienia o zatwierdzeniu tej czynności. Istnieje szansa (trzeba przyznać, że co do zasady niewielka), że przeszukanie lub samo zabranie rzeczy, nie zostanie zatwierdzone, albo przynajmniej nie zostanie zatwierdzone w całości, a wówczas rzeczy muszą zostać niezwłocznie zwrócone.
- Na czynność przeszukania lub postanowienie dotyczące przeszukania przysługuje zażalenie każdej osobie, czyje prawa zostały naruszone. Nie wchodząc w formalne szczegóły: jeśli przeszukano Państwa dom lub mieszkanie, albo nawet cudzy dom lub mieszkanie, ale niezasadnie zabrano z niego rzeczy należące do Państwa, albo też w inny sposób naruszono Państwa prawa (np. niezachowaniem umiaru, niepotrzebnym zniszczeniem przedmiotów, niezasadnym przeprowadzeniem przeszukania w porze nocnej), przysługuje Państwu zażalenie. Termin do wniesienia jest 7-dniowy, a jego początek mogą wyznaczać różne zdarzenia i nie będziemy tego dokładnie opisywać, dlatego jeśli nie macie Państwo rozeznania w przepisach, warto przyjmować, że termin biegnie od dnia przeszukania. Liczy się to tak: jeśli przeszukanie odbyło się we wtorek, termin upływa o północy w następny wtorek. Jeśli termin kończyłby się w niedzielę lub dzień ustawowo wolny od pracy, za koniec terminu przyjmuje się kolejny dzień roboczy. Dniem wolnym od pracy nie jest sobota. W zażaleniu trzeba określić jakie prawa zostały naruszone i czego skarżący się domaga, np. zwrotu rzeczy (trzeba je możliwie dokładnie opisać). W większości przypadków zażalenie wnosi się do sądu rejonowego, za pośrednictwem prokuratora, który wydał postanowienie dotyczące przeszukania albo jednostki policji, która czynność przeszukania przeprowadziła. Pismo wniesione w terminie do niewłaściwego z tych organów (policja, prokurator, sąd), zostanie przekazane temu, który powinien się sprawą zająć.
3. Jeśli poprzednie środki zawiodły, albo na skorzystanie z nich jest już za późno, należy zwrócić się z wnioskiem o zwrot rzeczy zatrzymanych w czasie przeszukania. Wniosek kieruje się do prokuratury albo sądu, w zależności od tego na jakim etapie znajduje się sprawa. We wniosku trzeba opisać, dlaczego zdaniem wnioskodawcy zabrane rzeczy nie przydadzą się już w sprawie, co wymaga nieco wyobraźni, gdyż należy przyjąć perspektywę prokuratora lub sądu. Pisanie o tym jak bardzo Państwo potrzebujecie tej rzeczy jest równie powszechne co nieskuteczne i raczej należy tego zaniechać jako argumentu głównego, choć można to dodać wspierająco, jako argument emocjonalny. To właściwie wystarczy tytułem wyjaśnienia zasady działania, ale dla zainteresowanych szczegółami, trzeba uzupełnić, że podstawą zwrotu rzeczy jest „stwierdzenie ich zbędności dla postępowania karnego”. Taka sytuacja zachodzi, gdy związek zatrzymanych przedmiotów z przestępstwem nie potwierdził się, albo gdy na zatrzymanych przedmiotach nie odnaleziono spodziewanych śladów, w związku z czym przedmioty te nie mogą być wykorzystane w dalszym postępowaniu dowodowym. Może też chodzić o sytuację, gdy rzeczy zostały już wykorzystane w postępowaniu dowodowym, a nie będą potrzebne w przyszłości. We wniosku o zwrot rzeczy należy wykazać, że zachodzi właśnie taki przypadek, przy czym może to być trudne, bez wcześniejszego zapoznania się z aktami sprawy. Inny przypadek stanowią rzeczy, które mogą posłużyć do zabezpieczenia odpowiedzialności majątkowej sprawcy (w postaci grzywny, obowiązku naprawienia szkody itp.), które także mogą zostać zatrzymane w toku przeszukania. Aby odzyskać takie przedmioty, należy we wniosku wykazać, że przedmioty te nie mają związku z przestępstwem, a przy tym nie należą do sprawcy (podejrzanego). Najlepszy efekt daje jednoczesne udowodnienie, że również nigdy wcześniej do niego nie należały.
4. Jeżeli nie udało się uzyskać zwrotu rzeczy, albo rozsądna analiza wskazuje, że wniosek o to nie ma szans na uwzględnienie, przedmioty można odzyskać przez złożenie wniosku o oddanie rzeczy na przechowanie osobie godnej zaufania. We wniosku trzeba wykazać, że rzecz nie jest „na bieżąco” potrzebna organom prowadzącym postępowanie, a jeśli stanie się potrzebna, to zostanie organom niezwłocznie udostępniona, na każde żądanie prowadzącego postępowanie. Należy też uprawdopodobnić, że osoba która żąda oddania jej rzeczy, jest godna zaufania. Pomagają takie okoliczności jak niekaralność, ustabilizowany tryb życia, czy wykonywanie zawodu zaufania publicznego. Wniosek kieruje się do prokuratury albo sądu, w zależności od tego na jakim etapie znajduje się sprawa.
Można wreszcie czekać na zakończenie postępowania lub liczyć na zwrot rzeczy z inicjatywy policji, prokuratora bądź sądu, ale ten kto chciałby czekać, raczej nie czytałby tego tekstu. Mamy nadzieję, że seria artykułów o przeszukaniu pomoże Państwu zachować się w rozsądny sposób. Jeśli jest to pierwszy artykuł dotyczący przeszukania, który Państwo czytacie, polecamy zapoznanie się także z pierwszą i drugą częścią w tej serii, aby nabrać orientacji o swoich prawach i optymalnym sposobem zachowania w czasie przeszukania domu lub mieszkania.